De wetgevings- en overheidsjurist van de toekomst: een T-shaped superheld?

Op 15 oktober 2020 gaf Prof. dr. Elaine Mak, Hoogleraar Rechtstheorie aan de Universiteit Utrecht, een online lezing over de herijking van de professionaliteit van juristen.

De veranderende rol van juristen in het licht van complexe maatschappelijke vraagstukken gaat gepaard met eveneens veranderende verwachtingen ten opzichte van hun deskundigheid. Deze herijking van de professionaliteit en de maatschappelijke rol van juristen sluit aan bij het ideaaltype van de T-shaped jurist.

De T-shaped typering stamt oorspronkelijk uit het IT-werkveld. Het gaat er bij een T-shaped professional om dat er een combinatie van kennis, vaardigheden en een professioneel-ethische houding nodig is.

Dit houdt in dat iemand aan de ene kant diepgaande kennis en vaardigheden van een bepaalde discipline heeft (de staander van de T). Voor een jurist zijn dat bijvoorbeeld de juridische vaardigheden uit de rechtenopleiding, kennis van rechtsgebieden, vaardigheid in het analyseren van jurisprudentie en het juridisch redeneren.

Aan de andere kant is het voor een T-shaped professional van belang om een bredere kennis en vaardigheid te hebben (de ligger van de T). Dit behelst bijvoorbeeld het verbinden van de juridische kennis met inzichten uit andere vakgebieden, zoals psychologie, economie en sociologie. Daarnaast gaat het om het ontwikkelen van andere vaardigheden, zoals digitale vaardigheden of het op de juiste wijze kunnen waarderen van empirische analyses.

Als T-shaped professional heb je dus een basis-set aan kennis en vaardigheden in huis, die zich vervolgens kunnen uiten in een meer holistische omgang met vragen, in een mensgerichte benadering en in bewustheid van de institutionele omgeving.

Elaine Mak plaatst deze T-shaped jurist aan het chronologische eindpunt van de ontwikkeling die de juristen in verschillende rollen hebben doorgemaakt. Zij onderscheidt drie verschillende rollen. Het beeld van een jurist als een lawyer-statesman, georiënteerd op rechtsstatelijke waarden, is daarbij de klassieke rol van een jurist. Deze jurist heeft zich in de loop van de tijd, ongeveer in het laatste kwart van de vorige eeuw, ontwikkeld tot een rationele juridische professional. Een effectief, efficiënt en transparant werkende jurist die zich bewust is van zijn of haar rol in de grotere organisatie waar hij of zij onderdeel van is. De T-shaped jurist sluit deze rij, hoewel sommige aspecten van de T-shaped jurist, zoals de mensgerichte benadering, als heropleving van de lawyer-statesman kunnen worden gezien.

Een overheidsjurist die zich wil ontwikkelen tot een T-shaped professional doet er goed aan zich te focussen op een heroriëntatie op kennis, vaardigheden en ethiek, op interdisciplinaire samenwerking en responsiviteit naar de samenleving. Juist deze jurist is met die vaardigheden dan goed in staat om de huidige complexe en grensoverschrijdende problemen op te lossen.

Ter afsluiting van de lezing legde Elaine Mak de deelnemers een aantal stellingen voor. Uit het resultaat van de stemming over de eerste stelling bleek dat op het laatste punt nog wat te winnen is. De overheidsjuristen achten zichzelf namelijk nog niet de beste T-shaped juristen die er bestaan.

Een mogelijke reden daarvoor is wellicht te vinden in de reactie op de tweede stelling. Een grote meerderheid van de deelnemers was namelijk van mening dat juridische opleidingen tekortschieten ten opzichte van bijvoorbeeld de studies sociologie en bestuurskunde, als het aankomt op de voorbereiding op functies in het openbaar bestuur.

De oproep van Elaine Mak tot het uitdragen van rechtsstatelijke waarden in de brede discussies die een T-shaped jurist voert, kwam duidelijk naar voren in de reactie op haar laatste stelling. Een overweldigende meerderheid van de deelnemers was namelijk van mening dat de jurist meer zijn of haar best moet doen om de rechtsstatelijke waarden uit te dragen.

Al met al heeft de leerzame lezing van Elaine Mak een bruikbare reflectie geboden op de rol van juristen in de maatschappij in het algemeen en de rol van overheidsjuristen ten opzichte van complexe vraagstukken in het bijzonder.